KOZIOŁ WESELNY
niepowtarzalny instrument muzyczny
Zasięg geograficzny tego instrumentu jest niewielki. Kozły grupują się na obszarze między Trzcielem, Dąbrówką Wielkopolską, Małymi i Wielkimi Podmoklami, Nowym Kramskiem, Babimostem, Grójcem Wielkim, Wąchabnem, Chobienicami, Chrośnicą a Zbąszyniem. O istnieniu kozła na tym terenie -jako instrumentu polskiego – świadczą niemieckie rozprawy teoretyczne z XVI wieku. W tychże historycznych rozprawach czytamy o koźlarzach, którym „za uchem dźwięczą basy”. Etnografowie odnotowują, że koźlarze grywali nawet na dworach duńskich.
W latach międzywojennych, kiedy Traktat Wersalski ustalił zachodnią granicę państwową kozioł znalazł się po jej obu stronach, lecz grajkowie nadal uprawiali ów rodzaj muzykowania. W okresie okupacji hitlerowcy całkowicie zakazali grania na koźle. Wówczas muzycy zmuszeni do zaniechania gry schowali swoje instrumenty jedni pod podłogą, inni w stodołach, żeby z chwilą wyzwolenia ze zdwojoną siłą grywać stare polskie melodie. W czasach powojennych kapele koźlarskie w dalszym ciągu grywały na weselach i uroczystościach miejskich. Koźlarze z reguły byli graczami zawodowymi i często twierdzili, że „kozieł i skrzypce to u nas jedna muzyka”; byli pewni, iż ta muzyka nie ma prawa nigdy zaginąć. Okazałość instrumentu powodowała, że zarobki koźlarza były wyższe niż dudziarza (dochodziły przed II wojną do 20 zł dziennie). Wiązało się to jednak z intensywną pracą zarobkową.
Z koźlarzem z reguły zabierał się skrzypek, a nierzadko i cała kapela: kozioł, skrzypce, trąbka i klarnet. Terenem wyjazdów było Pomorze, miejscowości nadmorskie. Obcym pokazywano kozła jako coś nadzwyczajnego, natomiast na swoim terenie był instrumentem nieodzownym w codziennym i świątecznym życiu, Normalny zespół weselny stanowią: kozioł, skrzypce i klarnet. Na zamożniejszych weselach używano jeszcze trąbki, na biedniejszych zaś tylko kozła i skrzypiec, To ostatnie zestawienie jest najpierwotniejsze i tworzy charakterystyczne dla Wielkopolski brzmienie muzyczne. Brzmienie kozła podobne jest do szałamajowego rejestru klarnetu, łącznie ze zwykłymi skrzypcami fabrycznymi daje głos o ciemnej barwie i niskiej pozycji legatowej, pełny nadzwyczajności, dostojeństwa i powagi. To jest powód, dla którego koźlarz zżyty ze spokojnym i niskim dźwiękiem swego instrumentu, pogardliwie nazywa piskliwych dudziarzy „szczekaczami”, traktując oczywiście kozioł jako instrument nieporównanie doskonalszy od dudów”. Niski dźwięk kozła podobny jest do takiego samego zestawu kozła ze skrzypcami na łużycach.
Kozioł, tak jak i dudy, składa się z czterech zasadniczych części: ręcznego mieszka mechanicznego, wora rezerwuarowego, jednej piszczałki melodycznej, jednej piszczałki bordunowej. Zasada wydobycia dźwięku jest identyczna jak przy dudach. Ręczny mieszek mechaniczny, przytwierdzony paskiem do prawego ramienia dudziarza, rozciągany i ściągany ruchem ramienia jak harmonijka, tłoczy powietrze poprzez odpowiednie wentyle do wora elastycznego. Wór uciskany lewą ręką gracza tłoczy z kolei zebrane w sobie powietrze do rur piszczałkowych osadzonych w worze. Rury te mają u swych wlotów stroik. Dłuższa rura, zwisająca przez lewe ramię nie ma otworów palcowych; jest to piszczałka bordunowa, wydająca stały, niezmienny w swej wysokości, bordunujący dźwięk. Krótka piszczałka, mająca siedem otworów palcowych, to piszczałka melodyczna. Obsługują ją obie dłonie grającego.
Kozły dzielą się na weselne czyli białe oraz ślubne czyli czarne. Żeby je dziś zobaczyć i usłyszeć koźlarzy należy – oprócz innych możliwości – przybyć jesienią na coroczną Biesiadę Koźlarską jaka od 1973r. odbywa się w Zbąszyniu. Jest to sztandarowa impreza Regionu Kozła. Najprężniejszymi ośrodkami kultury ludowej Regionu pozostają gminy; Zbąszyń, gdzie w Państwowej Szkole Muzycznej istnieje od lat jedyna w kraju klasa gry na instrumentach ludowych i gdzie od lat przedwojennych tańczy i śpiewa słynne „Wesele Przyprostyńskie” oraz Zbąszynek ze swoją kapelą „Kotkowiacy” i Zespołem Pieśni i Tańca im. Tomka Spychały w Dąbrówce WIkp. Od niedawna widać odrodzenie muzyki koxlarskiej w gminie Babimost; tutaj lekcji miejscowej młodzieży z obu Podmokli i Nowego Kramska udziela nauczyciel zbąszyńskiej PSM Henryk Skotarczyk. Podobnie dzieje się w gminie Siedlec, gdzie w 2003r. reaktywowano po 66 latach Konkurs Muzyki Ludowej w Kopanicy.